Patrycja Orzechowska

Od Francisco Goyi został zaczerpnięty nie tylko tytuł pracy, z jego najsłynniejszego cyklu Kaprysy, ale także główny motyw — nietoperza. Chmara nietoperzy wpisana w sklepienie kościoła, unosząca się nad uśpionym miastem jest pracą otwartą i niejednoznaczną, przywołującą liczne skojarzenia kulturowe i odwołania do przeszłości, a sklepienie świątyni staje się jednocześnie sklepieniem czaszki. Projekcji towarzyszy seria kartek z wybranymi motywami nietoperza. Pocztówki zostały zainspirowane świętym obrazkiem z dzieciństwa, mającym za zadanie ’wyświetlenie’ obrazu w formie powidoku tak, aby każdy patrzący miał przez chwilę swoją własną prywatną projekcję obrazu, który w rzeczywistości nie istnieje.

Wiele złych cech zostało przypisanych figurze nietoperza, ale to co jest najbardziej fascynujące w jego symbolice to znaczenia cechujące się silną ambiwalencją. W kulturze antycznej postrzegany był z jednej strony jako znak czujności (jego oczy były amuletem chroniącym przed sennością) i mądrości (ze względu na umiejętność orientowania się po ciemku), a z drugiej jako istota demoniczna, mająca kontakt z królestwem zmarłych. Jako jedyne spośród ssaków posiadają zdolność aktywnego lotu i jako jedyne lądowe ssaki posługują się echolokacją — dzięki uszom przystosowanym do odbioru ultradźwięków. Ta niezwykła cecha bycia ślepym przy jednoczesnym ’widzeniu uszami’ czyni te istoty ułomnymi i niezwykłymi zarazem.

Według tradycji kultury chińskiej i japońskiej nietoperz przynosi błogosławieństwo niebios, długowieczność i szczęście, jest symbolem nieśmiertelności. Natomiast w średniowiecznej Europie był wcieleniem czarów, śmierci i nieszczęścia. Podobnie w kulturze chrześcijańskiej uważano go za znak ’źle czyniących i unikających światła’. Wiązany był z przebiegłością, zemstą, ślepotą, strachem, profanacją, spustoszeniem i melancholią, a z powodu jego nietypowej budowy — połączenie ptaka i myszy czy szczura — traktowany był jako symbol dwulicowości i hipokryzji.

Życie nocne i sen z głową w dół — te zwyczaje sprawiają, że kojarzy się on z ucieczką od światła i naturalnego porządku rzeczy. To niewielkie i raczej niewinne zwierzątko jest bardzo tajemniczym stworzeniem, któremu człowiek przypisuje mroczne cechy i opowiada na jego temat niestworzone historie. Nie wszyscy jednak uważali nietoperza za stworzenie o wyłącznie negatywnych odniesieniach. Bestiariusze opisują vespertillio (łac.) z jednej strony jako zwierzę liche i podają za znak zwyczajności, ale z drugiej grupę wiszących blisko siebie nietoperzy uważają za symbol przywiązania. Święty Ambroży z Mediolanu natomiast podaje go wręcz za przykład wzajemnej miłości, jakiej trudno znaleźć wśród ludzi.

Choć część narosłych przez stulecia mitów i legend na temat ’latających myszy’ jest wciąż żywa, to wraz z rozwojem nauki i w Europie zła sława tych stworzeń powoli odchodzi w zapomnienie. _{[narracje.eu]}