Patrycja Orzechowska

ZEITGEIST MMXXI kalendarz na nowe stare czasy to praca składająca się z trzynastu kolaży wykonanych przez Patrycję Orzechowską na bazie wybranych fotografii z książki autorstwa Paula Isenfelsa Gymnastik als Lebensfreude ^{[Gimnastyka jako radość życia]} opublikowanej w 1926 roku. Na fotografiach widać młode kobiety i dzieci — uczennice i uczniów sopockiej szkoły gimnastycznej ^{[Gymnasticschule]}. Postaci są nagie lub odziane w luźne powiewające szaty, radośnie wznosząc ręce ku słońcu, wystawiają swoje ciała na działanie światła, powietrza i wody. Ich sylwetki często ujęte są w momencie synchronizacji, tworzącej geometrię spójną z otaczającą przyrodą. Ich pozy są splecione z obrazami natury — z widokiem lasu, plaży, morza i nieba. Powraca też motyw okręgu, symbolicznego domknięcia kompozycji i czasu.

Cykl kolaży przybiera formę kalendarza, w którym każdy miesiąc ma inny charakterystyczny motyw. Rok 2021 jest elementem niekończącego się rytmu, który swoją obecność zaznacza w przeszłości i przyszłości. Układ dni i tygodni z tego roku jest również układem, który obowiązywał między innymi w latach 2010, 1982, 1843 czy 1926 i będzie obowiązywał w latach 2027, 2049 i 2083 oraz kolejnych.

Tytułowy Zeitgeist, to ukute w XVIII wieku wyrażenie filozoficzne, które oznacza 'ducha epoki’. Odnosi się do intelektualnego i kulturowego klimatu danego czasu. Na wystawie symbolicznie przenosimy się do początków XX wieku, kiedy to kult ciała i aktywny kontakt z przyrodą fascynowały ówczesnych myślicieli i polityków. W tamtym czasie w Niemczech rodzi się pojęcie ekologii; co ciekawe dziś bardziej związane z poglądami lewicowymi, wtedy chętnie używane przez polityków prawicowych. Mistycyzm przyrody, wegetarianizm, naturalizm, tradycje związane z ziemią 'przodków’ — to idee, które były wtedy bardzo żywe i praktykowane z różnym skutkiem. Progresywna sopocka szkoła gimnastyczna — kształcąca kobiety, dzieci i osoby pracujące — mieszcząca się w granicach Wolnego Miasta Gdańska również funkcjonowała w tym duchu. Swoimi założeniami wpisywała się w popularny pogląd, że uprawianie kultury fizycznej jest nie tylko źródłem radości życia, ale także rozwija intelektualnie i duchowo.

Prace pokazywane na wystawie można również połączyć z jednym z ruchów reformatorskich tamtej epoki, który powstał nieco wcześniej wokół społeczności zamieszkującej górę Monte Verita w Szwajcarii. Było to miejsce, które skupiało wizjonerów tego czasu — artystów, pisarzy, filozofów, tancerzy, muzyków. Mieszkańcy poszukiwali alternatywnego wobec rozwijającego się konsumpcjonizmu modelu życia. Tworzyli utopijną społeczność, która kierowała się hasłami powrotu do natury, między innymi poprzez stosowanie diety wegetariańskiej i nudyzm. Równie ważna była aktywność fizyczna, która podobnie jak w szkole sopockiej, miała być podstawą zdrowego ciała i ducha. Jedną z osób odwiedzających wspólnotę była Mary Wigman — tancerka, choreografka, pionierka tańca ekspresjonistycznego. Mary Wigman i Paula Isenfelsa oprócz czasu i wspólnego niemieckiego kręgu kulturowego łączyły zainteresowania reformacją życia ^{[Lebensreform]} w duchu zespolenia z naturą. Wigman przeszła długą drogę od uznania jej sztuki za zdegenerowaną po współgrającą z neonazistowskim kanonem piękna. To przejęcie odbyło się niejako poza jej wolą, ale też bez wyraźnego sprzeciwu. Dokumentacja performancu Mary Wigman Totentanz ⁽¹⁹²⁶⁾ stała się inspiracją do stworzenia ceramicznego obiektu — drugiej pracy prezentowanej na wystawie.

Dzięki pracy z materiałem archiwalnym Orzechowska może postawić się w sytuacji narratora historii, odwrócić intencje obrazów korzystając ze strategii cytowania, zawłaszczania i przechwytywania. Archiwalne fotografie przedstawiające młode kobiety i dzieci zanurzone w rytualnym tańcu ku czci ziemi i morza, w nadbudowanej przez artystkę wielowarstwowej narracji stają się choreografiami w duchu ekofeministycznego zaangażowania. Artystka pozostaje jednak świadoma historycznych uwikłań ruchów reformatorskich i wypaczania ich słusznych idei. Wystawa jest jedynie pretekstem do rozmowy na poruszane tematy.